آندرانيك هويان در مقاله كليساي سنت استپانوس مقدس درمجله ايران زمين مي گويد: كليساي استپانوس مقدس در دژي استوار واقع شده و به مجموعه بناهاي موجود در اين دژ وانگ استپانوس مقدس يا وانگ ماقارات مي گويند ، اين وانگ مانند ساير وانگهاي ارمنيان محل اجتماع طللاب خطاطان و خوشنويسان وتذهيب كاران نويسندگان فلاسفه و مورخين و دانشمندان بوده ، وانگ استپانوس از دو نظر براي ارمنيان حائز اهميت است ، كليسا به خاطر سبك بنا و جنبه فرهنگي از مراكز مشهور ديني و فرهنگي ارمنيان است تعداد بسياري خوشنويس و خطاط در اين وانگ گرد آمده و به استنتاج كتب مي پرداختند ، نقاشان و تهذيب كاران با هنر خود بر زيبايي كتابها مي افزودند و به اين سبب وانگ استپانوس مقدس به عنوان يكي از مراكز خوشنويسان ارمني شهرت دارد و هم اكنون تعداد زيادي كتاب در اين وانگ استنتاج شده است و در كتابخانه هاي جمهوري ارمنستان و ايتاليا نگهداري مي شود.
تاريخ دقيق تاسيس كليساي سنت استپانوس كاملا مشخص نيست ، محققين حدس مي زنند بين قرنهاي هفتم تا نهم ميلادي اين كليسا بنا شده باشد.

كهن ترين سند در اين باره مربوط به سال 649 ميلادي است كه از وجود ديري در اين منطقه آگاهي مي دهد ، در زمان سلطنت آشوت باگرادوني پادشاه ارمنستان، كاتاليكوس خاچيك رهبر مذهبي ارمنيان در سال 266 ( ه – ق ) برابر با 976 ميلادي اسقف اعظم بالكن را به سرپرستي وانگ استپانوس مقدس بر گزيد او با هزينه پادشاه كليسايي در محوطه بنا كرد.
هاكوپ جوقاتيسي كه طي سالهاي 1633 تا 1655 / 1043 – 1066 خليفه اعظم وانگ استپانوس بود ، در سال 1643 م / 1053 ه – ق به تجديد بنا و مرمت كليسا پرداخت و در 1655 / 1066 ه – ق به پايان برد.

مرمت بعدي كليسا بين سالهاي 1682 / 1094 تا 1691 / 1102 صورت گرفت و مرحله چهارم بازسازي كليسا به وسيله عباس ميرزا در سال 1826 / 1243 انجام پذيرفت .
عباس ميرزا در سال 1246 ه – ق / 1830 م روستاي دره شام را به مبلغ سيصد تومان از محبعلي بيك نخجواني خريد و وقف وانگ استپانوس كرد ، كتيبه اي كه به همين مناسبت با خط نستعليق بر روي سنگ آهكي سرخ رنگي از نوع سنگهاي خود بناي كليسا ، بالاي در ورودي كليسا نصب شده است .

متن مندرجات سنگ نبشه به شرح ذيل است:
بسم الله الرحمن الرحيم و هو قديم ، در عصر سلطنت اعلي حضرت قدر قدرت قضا تواء مان سكندرحشمت ، دارادربان ، نواب اشرف ، حضرت نائب السلطنه العليه، عباس ميرزا ارواحنا فداه ،كه خلف ارشد نامدار جمجماه، ظل الله، فتحعلي شاه قاجار است ابقي الله عمره و سلطنت وادام الله ملكه كه مرحمت بي‌نهايت درباره كمترين دعا گوي سرگيس ولد استپان خليفه جلفاي من قراء نخجوان داشت كه گويا حسن خدمت كمترين در پيشگاه حضور والا جلوه‌گر شد بنابراين قريه دره شام را در تاريخ سنه 1246 به اين كمترين كه دعا‌گوي دولت ابد مدت شاهي بودم تیول، مرحمت فرمودند كه صرف اوجاق دانيال (عليه‌السلام) نمايم و دعا‌گوي عمر دولت شاه و شاه‌زاده و اميرزاده‌ها باشم و در تاريخ سنه 1246 قريه دره شام را از عالي جاه محبعلي بيك نخجواني به مبلغ سه صد تومان گرفته و وقف اوجاق دانيال (عليه السلام) ساختيم كه هركس در اين مقام مبارك بعد از اين خليفه بوده باشد به دولت‌شاه ايران واجب است دعا نمايد ثانيا لعنت خدا و نفرين رسول بر آن كسي كه اين قريه را بفروشد يا به بيع گذارد و صرف اوجاق ننمايد.